معنای لغوی ، اصطلاحی :

نکته مقدماتی : در عصر ما و در ایران واژه « سید » به کسانی گفته می شود که احکام شرعی خاصی همچون اختصاص سهمی از خمس و حرمت دریافت صدقه در مورد آنها وجود دارد و از نظر نسب به امامان معصوم یا اجداد پیامبر ( هاشم ابن عبد مناف ) منسوب هستند .

اما نکته مهم این است که این واژه در زبان اهلبیت و قرآن نسبت به این دسته افراد جاری نبوده است . بنابراین آشنایی با چند واژه و معانی لغوی ، اصطلاحی آنها و معنای مورد استفاده آیات و روایات از این الفاظ لازم می باشد . این الفاظ عبارتند از : سید ، ذریه ، اهل ، آل ، شریف ، عترت و ذی القربی .

معنای لغوی :

سید : رئیس قوم ، بزرگوار ، ماجد ، آقا ، شوهر ، مالک ، عابد ، سخاوتمند و …

ذریه : فرزند

اهل و آل : هردو به معنی کسان است که عاملی مثل نسبت خویشاوندی ، دین یا خانه و شهر آنها را دور هم جمع می کند . آل در اصل « اهل » بوده که با قواعد ادبی به « آل » تبدیل شده . کسانی که ارتباط محکم تر و کامل تری با شخصی داشته باشند آل محسوب می شوند و چون فرزندان کامل ترین ارتباط با پدر و مادر را دارند ، آل و اهل محسوب می شوند .

شریف : علو ، والا ، مجد و بزرگی از نظر خانوادگی

عترت : فرزندان ، اقوام نزدیک مرد

ذی القربی : نزدیکان ، خویشان

معنای اصطلاحی :

سید : امروزه در عرف جوامع اسلامی به فرزندان پیامبر از نسل امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما سلام « سید » می گویند . معلوم نیست اصطلاح سید از چه زمان و مکانی به ایشان اطلاق شده اما مسلماً از قرن ششم هجری به بعد این لفظ برای اولاد پیامبر رواج داشته اما در سده های چهار و پنج به فرزندان پیامبر « شریف » یا « سید شریف » می گفته اند . امروزه ایرانیان به تمام بنی هاشم سید می گویند . در عربستان به اولاد امام حسین سید و به اولاد امام حسن شریف می گویند . در بقیه کشورها واژه سید بطور مطلق دلالت بر هاشمی بودن ندارد .

ذریه : فرزندان پیامبر تا قیامت ( در واقع فرزندان حضرت زهرا )

اهل و آل : آل محمد به امیرالمؤمنین ، حضرت زهرا ،حسنین و فرزندانشان علیهم السلام گفته می شود . بطور کلی آل محمد به کسانی گفته می شود که ازدواج پیامبر با آنها حرام است که شامل فرزندان پیامبر یعنی فرزندان امیرالمؤمنین و حضرت زهرا می شود .

فرق بین اهل و آل : آل در صاحب شرافت ( دنیوی و اخروی ) استعمال می شود و مخصوص اعلام و معروفین است ولی اهل به مطلق کسان گفته می شود و اضافه شدن آن کلی و عمومی است .

اهلبیت : به امامان معصوم دوازده گانه گفته می شود .

شریف : این اصطلاح در کشورهای مختلف و زمان های مختلف اطلاق های گوناگونی داشته و دارد ؛ از جمله :

* در عرف جامعه اسلامی به ویژه اعراب بر فرزندان علی ابن ابیطالب چه از فاطمه زهرا چه از دیگر همسران آن حضرت .

* در برخی کشورها به عموم بنی هاشم گفته می شود .

* در ایران به کسانی که فقط مادرشان سید است .

* در عربستان به سادات حسنی

* در بغداد لقب بنی عباس و در مصر لقب علویان

* به طور کل واژه شریف سابقاً بر تمام ذریه مبارکه اطلاق می شد ولی هنگامی که فاطمیین در مصر به خلافت رسیدند این لقب را به اولاد امام حسن و امام حسین منحصر نمودند . البته شاید چون استعمال لفظ سید آسان تر از لفظ شریف بوده ، واژه سید به جای شریف رواج یافته است .

عترت : اهل کساء ( اصحاب عبا )

ذی القربی : به کلیه فرزندان پیامبر از نسل حضرت زهرا تا قیامت گفته می شود .